13 juni 2022

Netbeheer Nederland: klimaatdoelstellingen coalitieakkoord in 2030 niet haalbaar zonder krachtig ingrijpen van de overheid

Om de aangescherpte klimaatdoelen in het Coalitieakkoord te bereiken is het volgens de netbeheerders dringend noodzakelijk dat de overheid krachtig ingrijpt met een nieuwe set aan transitiespelregels. Dat is de conclusie die de netbeheerders trekken in de ‘Quickscan Coalitieakkoord Energiesysteem’ die zij op verzoek van de minister voor Klimaat en Energie, Rob Jetten, hebben gemaakt en die vandaag door de minister aan de Tweede Kamer is aangeboden.

Nederland investeert jaarlijks circa drie miljard euro in het elektriciteitsnet. De netbeheerders doen er alles aan om de netten te verzwaren. Ook presenteerde een brede coalitie van 14 partijen – ondernemers, overheden en netbeheerders – aan minister Jetten eerder dit jaar het Actieplan ‘Samen sneller het net op’ waarin structurele oplossingen staan om de huidige knelpunten op het elektriciteitsnet aan te pakken. En toch is dit alles niet genoeg. Er moet meer gebeuren en daarbij is haast. Ook de Algemene Rekenkamer constateerde onlangs nog op Verantwoordingsdag op 18 mei dat de situatie op het elektriciteitsnet zorgelijk is en dat er nú actie moet worden ondernomen.

Publieke partijen samen aan het stuur

Hans-Peter Oskam, directeur Beleid & Energietransitie bij Netbeheer Nederland, zegt namens de gezamenlijke netbeheerders dat alleen met krachtig publiek ingrijpen het mogelijk is om de klimaatdoelen in 2030 te halen. “Maar ook met die ingrepen blijft het een enorme uitdaging. Willen we de doelen halen, dan moet er nog dit jaar onder regie van de Rijksoverheid harde keuzes worden gemaakt. Die zijn echt nodig om de markt goed door te ontwikkelen voor waterstof, of om de energie van wind op zee beter te kunnen benutten. Ook is het noodzakelijk om de doorlooptijden van ruimtelijke processen maximaal te verkorten en moeten er veel meer mogelijkheden komen voor slimme oplossingen die het elektriciteitsnet kunnen ontlasten.”

Energievergunningplicht grote nieuwe energievragers

Oskam zegt dat daarnaast een sterke publieke sturing moet komen op het vraagprofiel en de vestigingsplek van grote energievragers en opwekkers. “Niet alles kan overal meer. We moeten aan de slag met ‘Energieplanologie’. Dat betekent wat ons betreft dat niet ieder bedrijf zich meer zomaar ergens vrijblijvend kan vestigen. Bijvoorbeeld als er een grote energieverbruiker zoals een datacenter of fabriek moet komen, dan moet de overheid die plek aanwijzen en daarbij rekeninghouden met de impact op het energiesysteem als geheel. Dus eerst een energievergunning, dan pas een aansluiting aanvragen. Alleen die bedrijven daar nog vestigen waar het net nog ruimte heeft of waar veel duurzame energie wordt opgewekt, anders gaan we de Klimaatdoelen van 2030 niet halen.”

Stevig fundament

Bovendien kunnen de klimaatdoelen alleen gehaald worden als er goed wordt samengewerkt door de overheid, netbeheerders, marktpartijen en burgers. Oskam: “Iedereen wordt medeverantwoordelijk voor efficiënt gebruik van het energiesysteem. Juist dan kan er een stevig fundament gelegd worden om in een recordtempo aan de slag te gaan, de energiehuishouding aan te passen en forse investeringen te doen in het net. We hebben daarom spelregels nodig die iedereen prikkelt goed om te gaan met het net, zoals het afschaffen van de salderingsregeling, anders blijven we het net onnodig extra belasten en als gratis batterij gebruiken.”

Cruciaal belang

Met de ‘Quickscan Coalitieakkoord Energiesysteem’ geeft Netbeheer Nederland op hoofdlijnen antwoord op de vraag van de minister voor Klimaat en Energie of de doelstellingen uit het coalitieakkoord haalbaar zijn, vanuit het perspectief van de energie-infrastructuur.

De netbeheerders hebben in de quickscan zeven noodzakelijke ingrepen ten behoeve van de energietransitie vanuit de Rijksoverheid benoemd. Deze zijn de komende jaren voor Nederland van cruciaal belang voor de voortgang van de energietransitie.

De zeven noodzakelijke ingrepen zijn:

Een sturend kader (met subsidies, normering en prikkels) voor de realisatie van grootschalige elektrolyse, batterijen, vraagsturing, waterstofopslag en warmtebuffering;
Verplichtende afspraken voor een tijdige en stijgende vraag naar elektriciteit en voldoende investeringen in flexibiliteitsmiddelen, zoals boilers, opslag en vraagsturing;
Een sterke sturing op alle onderdelen van de nieuwe ketens ter bevordering van de opschaling van waterstof, groen gas, warmte en CCS (carbon capture and storage, Ondergrondse CO2-opslag). Dit is cruciaal, we hebben de combinatie van ketens nodig om tot een energiemix te komen die passend is bij de toenemende energievraag;
De ontwikkeling van een Europees plan voor de afstemming van de nationale energiemixen en de hoofdinfrastructuur voor energie in Europa, met interconnectors (type infrastructuur dat uitwisseling van energie tussen verschillende netwerken mogelijk maakt), waterstof- en gastransport en het net op zee;
Nieuwe tariefprikkels, een verplichting op slimme apparatuur en ruimtelijk beleid om vraag en aanbod van elektriciteit beter bij elkaar te brengen, zoals het afschaffen van de salderingsregeling;
Randvoorwaarden versterken. Denk hierbij aan een versterking op het gebied van arbeidskrachten, extra kapitaal voor de regionale netbeheerders en versnelling van de ruimtelijke processen;
Een Nationaal Plan Energiesysteem om de energietransitie uitvoerbaar te maken. Een planmatige en sector overstijgende aanpak is noodzakelijk om de energietransitie uitvoerbaar te maken.

Door de bovenstaande ingrepen door te voeren en tegelijkertijd concrete maatschappelijke en politieke keuzes te maken, kunnen de netbeheerders samen met de overheden, marktpartijen en burgers blijven bouwen aan het energiesysteem dat Nederland snel naar een duurzame en klimaatneutrale toekomst leidt. Een energiesysteem dat even toegankelijk, robuust en betrouwbaar blijft als nu. Zo kunnen de netbeheerders een belangrijke bijdrage blijven leveren aan de Nederlandse welvaart. Het realiseren van de doelen van 2030 is daarbij een noodzakelijke eerste stap.