Handreiking lokaal programmeren
De gemeente heeft de opgave om in 2026 een Warmteprogramma op te stellen waarin de alternatieve warmteoplossing per buurt in de gemeente wordt vastgelegd. Wat heeft uw gemeente nodig om dit te realiseren? En hoe gaat uw gemeente ervoor zorgen dat in 2050 de gebouwde omgeving helemaal aardgasvrij en duurzaam is?
Energiekeuzes vastleggen
De Handreiking Lokaal Programmeren biedt waardevolle inzichten die uw gemeente kan gebruiken in het kiezen van de meest geschikte warmteoplossing per buurt. Door middel van de Handreiking Lokaal Programmeren vergelijken en valideren we onze inzichten met de gemeente. Die kan de gegeven inzichten vervolgens gebruiken voor het Warmteprogramma en het Omgevingsplan.
Het is belangrijk voor Liander om tijdig de keuzes voor een warmteoplossing per buurt te ontvangen. Op deze manier investeren we op het juiste moment, op de juiste plek in ons net. Daarnaast biedt de Handreiking inzicht in de belastingprognose van het laagspanningsnet waarmee het duidelijker wordt waar de eerste knelpunten ontstaan. Hiermee geven we richting aan in welke buurten het elektriciteitsnet als eerst moet worden verzwaard middels een Buurtaanpak.
Wat is de handreiking?
De Handreiking is een document met daarin kaarten gebaseerd op de modellen van Liander en een daaruit volgend handelingsperspectief voor het aardgasvrij maken en het verduurzamen van alle buurten in uw gemeente. Deze interpretatie is gebaseerd op verschillende data op het gebied van warmte, mobiliteit, zonnepanelen, nieuwbouw en capaciteit van het laagspanningsnet.
In de Handreiking staan belangrijke vragen, overwegingen en vervolgacties die helpen bij het maken van een goed afgewogen keuze. Zo zorgen we, samen met u als gemeente, niet alleen voor een infrastructuur die past bij de toekomst, maar kunnen we de maatschappelijke kosten en de overlast tot een minimum beperken.
Welke inzichten worden er gedeeld?
De Handreiking bevat kaarten gebaseerd op de modellen van Liander, op het gebied van warmte, mobiliteit, zonnepanelen, nieuwbouw en capaciteit van het laagspanningsnet. Wil u meer weten over deze kaarten? Deze handleiding biedt meer informatie over de data, de aannames en de totstandkoming van de kaarten.
U heeft de Handreiking ontvangen. En nu?
Gemeenten werken al jaren samen met Liander aan het onderhoud, uitbreiding en de toekomst van het energiesysteem. Deze samenwerking wordt met de Handreiking Lokaal Programmeren verder versterkt. Vanuit de Handreiking en het door de gemeente op te stellen Warmteprogramma gaan we graag verder in gesprek over de opgave in uw gemeente op het laagspanningsnet. Mocht u hier vragen over hebben, neem dan contact op met de gebiedsregisseur van Liander voor uw gemeente.
In de handleiding staat informatie die kan helpen om verdiepende gesprekken te voeren over (potentiële) warmtenetbuurten en (potentiële) all electric-buurten. U krijgt zicht op de buurten waar het gesprek hierover urgent is, bijvoorbeeld vanwege investeringsbesluiten die zich nu aandienen.
Wilt u meer weten over warmteoplossingen: Meer over warmteoplossingen.
Onderzoek welke potentiële publieke warmtebedrijven beschikbaar zijn om mee te denken met het warmteprogramma; en verken en bepaal welke rol uw gemeente wil spelen in een publiek warmtebedrijf. Laat u op tijd adviseren over deze keuzes. En leg uw keuzes vast in het warmteprogramma en in de regels van het omgevingsplan.
Breng zo snel mogelijk kansen voor warmtenetten in beeld en start met communicatie over de beoogde locaties van warmtenetten met inwoners. Hierbij is het handelingsperspectief voor bewoners tot het moment van warmtenet van belang. Zolang er geen duidelijkheid geboden wordt over de warmtevoorziening in een wijk zullen bewoners vaak individueel keuzes maken bij verduurzamingsplannen. Dit leidt niet altijd tot de gewenste maatschappelijke uitkomst en verslechtert de business case.
Werk op tijd aan een breed draagvlak bij besluitvorming via warmteprogramma en uitvoeringsplan. Zowel in de gemeente als politiek. Liander kan helpen bij het toelichten van (verminderde) impact op het elektriciteitsnet en de maatschappelijk kosten.
Verken en bepaal welke rol de gemeente wil spelen in een publiek warmtebedrijf (geen rol, participant of volledig eigenaar). Onderzoek, vanuit die rol, welke potentiële publieke warmtebedrijven beschikbaar zijn om mee te denken met het warmteprogramma en maak (per deelgebied) met één publiek warmtebedrijf en/of warmtegemeenschap afspraken over het te volgen proces tot aan de kavelaanwijzing.
Zorg dat lokale bronnen goed in beeld zijn, neem hierbij ook duurzaamheid, betaalbaarheid en beschikbaarheid op de lange termijn mee in de overwegingen. Het warmtebedrijf kan helpen inzicht te krijgen in een robuuste lange termijn bronstrategie.
Onderzoek met het gekozen warmtebedrijf in de potentiële warmtenetwijken op welke manier (denk aan kosten, fasering) de warmteprojecten tot stand kunnen komen. Neem dit plan als uitgangspunt voor de warmtekavels; Kies zo veel mogelijk voor grote kavels. Liander kan meedenken over de keuze van het warmtekavel.
Bereid de besluitvorming volgens de WGIW, voor in wijken die met urgentie van het gas af moeten. Liander kan helpen met de prioritering. Goed om op tijd een buurtprioritering af te stemmen in relatie tot capaciteit van het laagspanningsnet.
Het is goed om op tijd een buurtprioritering af te stemmen. Dit doen we in relatie tot de capaciteit en kwaliteit van het laagspanningsnet, maar ook in relatie tot de voorgenomen warmteoplossing.
We werken aan een fasering en tijdsplanning en starten met de uitwerking van een Wijkuitvoeringsplan (WUP) voor de ‘startbuurten’.
Op basis van de prioritering en planning van buurten, kunnen we de voorbereidingen treffen die nodig zijn voor de realisatie. Denk daarbij aan het reserveren van ruimte voor de infrastructuur, het aanwijzen van warmtekavels en betrekken van een warmtebedrijf. Maar denk ook aan het nemen van passende isolatiemaatregelen en het betrekken en informeren van inwoners.
Een elektriciteitshuisje kan niet zomaar op elke locatie geplaatst worden. Liander gaat samen met u op zoek naar geschikte locaties op basis van zoekcirkels. Hierin is op tijd communiceren en keuzes maken van groot belang, omdat ruimte schaars is.
Een succesvolle gemeentelijke energietransitie kan niet zonder begrip en draagvlak van haar inwoners. Het is belangrijk om tijdig, open en transparant te communiceren met bewoners over wat er van hen wordt verwacht en wat hen de komende jaren te wachten staat.
We willen het gemeentelijk participatiebeleid en bijbehorende werkwijzen als uitgangspunt nemen en samen met onze participatie aanpak een buurtvoorstelproces realiseren. Daarin leggen we voor elke fase van het proces expliciet vast hoe we omgaan met het tijdig betrekken van bewoners en maken daar afspraken over.
Vergroot uw eigen kennis over netschaarste en netbewuste alternatieven. Neem in alle beleidsprogramma’s (zoals gebiedsontwikkeling, duurzame energie en vastgoed) energie en energie-infrastructuur mee in de afweging en de beleidskeuze. Maak zo het energiesysteem een onlosmakelijk onderdeel van beleid.
Netbewust laden is essentieel om elektrisch vervoer toekomstbestendig in te passen op elektriciteitsnetten. Bij netbewust laden worden er afspraken gemaakt over de laadsnelheid van laadpunten. De laadsnelheid wordt aangepast op basis van de beschikbare netcapaciteit in de wijk. Door netbewust laden is het mogelijk om het piekvermogen van laadpalen buiten de spits op het elektriciteitsnet te plannen, waardoor er meer ruimte ontstaat voor het aansluiten van nieuwe klanten.
Daarnaast zijn er slimme keuzes te maken in het kiezen van laadlocaties. Een voorbeeld hiervan is opwek en verbruik van energie zo dicht mogelijk bij elkaar te plaatsen.
De gemeente heeft als mede-opdrachtgever van de NAL concessies een stem in het implementeren van netbewust laden voor publieke laadpalen. In de Handreiking Netbewust Laden zijn de eisen voor netbewust laden opgenomen die gemeenten kunnen overnemen als eisen voor concessiecontracten.
Adviseer inwoners met private laadpalen om netbewust laden toe te passen. Dit biedt financiële voordelen en creëert ruimte op de elektriciteitsnetten voor buurtgenoten. Verwijs bijvoorbeeld naar Milieu Centraal.
De gemeente kan in haar plaatsingsbeleid van laadlocaties, voorwaarden stellen voor koppeling van opwek van duurzame energie aan verbruik. Een voorbeeld hiervan is beleid om zonnepanelen boven parkeerplaatsen met laadpalen te stimuleren of laadpalen naast scholen met zonnepanelen
Sluit geen snelladers aan op het laagspanningsnet. Snelladers horen thuis op het middenspanningsnet. Ze vragen veel van de beperkte netcapaciteit op het laagspanningsnet en bieden beperkte voordelen door de lagere laadsnelheid. Neem dit uitgangspunt mee in de NAL concessies, het plaatsingsbeleid en de vergunningsprocedure. Liander kan u hierover adviseren.
Stem het plaatsingsbeleid van laadpalen kritisch af met de mobiliteitsdoelgroepen die uw gemeente belangrijk vindt.
Bij netbewust bouwen wordt er gebruik gemaakt van oplossingen in de wijk en in woningen waardoor de benodigde capaciteit per woning lager ligt.
De gemeente stuurt vanuit kaders op de gebiedsontwikkeling en legt regels vast in het omgevingsplan. De gemeente heeft regie op de planning, de keuzes voor nieuwbouw en de richtlijnen voor de projectontwikkelaar.
Houd bij het zoeken naar locaties en het plannen van nieuwbouwwijken rekening met de toekomstige netcapaciteit op die locaties. Op deze manier kan er meer woningbouw gerealiseerd worden binnen de bestaande en toekomstige netcapaciteit. Liander kan u hierover adviseren.
Geef in de bouwenvelop of in de uitvraag richtlijnen mee voor de elektriciteitsvraag per nieuwbouwwijk waar een ontwikkelaar zich aan moet houden. Liander kan meedenken over de kentallen en richtlijnen.
Stel regels op voor het opnemen van de energie-infrastructuur in de ontwikkelingsfase/planvorming van nieuwe woonwijken en bedrijventerreinen. Dit met als doel om voor voldoende ruimte voor elektriciteitshuisjes te zorgen waardoor de inpassing spoedig verloopt. Dit zonder afbreuk te doen aan de inspraakprocedures.
Werk voor woningbouw samen op provinciale of regionale schaal en breng gezamenlijk de impact voor de woondeal in beeld. De provincie kan ondersteunen bij grote ontwikkelopgaven, bijvoorbeeld door regels op te stellen in de provinciale omgevingsverordening. Overleg binnen de regio, samen met de ontwikkelaars en Liander, welke nieuwbouwlocaties prioriteit hebben.
Net als bij nieuwbouw en op bedrijventerreinen is het in de gebouwde omgeving essentieel om duurzame opwek en verbruik zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen. Een voorbeeld hiervan is een oost-west opstelling van zonnepanelen. Dit kan ook op gebouwen in gemeentebeheer.
Buurt- en thuisbatterijen zijn momenteel niet geschikt om congestie tegen te gaan in de wijk. De wettelijke en financiële randvoorwaarden zijn momenteel nog niet goed ingericht.
De gemeente heeft veel invloed op keuzes binnen de bestaande gebouwde omgeving. De gemeente stuurt onder andere via het warmteprogramma, prestatieafspraken, regels in het omgevingsplan en eigen stimuleringsinstrumenten.
Stimuleer en stel normen aan vergaande isolatie via het energieloket. Energie besparen en efficiënt omgaan met energie zijn belangrijke pijlers onder een duurzaam energiesysteem. Eerst isoleren, dan pas elektrificeren.
Adviseer aan woningcorporaties, en via energieloketten, vooral hybride warmtepompen in wijken waar de geplande eindoplossing een hybride of all-electric warmtepomp is. Hybride warmtepompen zijn een slimme tussenoplossing in wijken waar nog geen netverzwaring is uitgevoerd. Ontmoedig (all-electric en hybride) warmtepompen in gebieden waar warmtenetten komen.
Voorkom grootschalige inkoopacties, extra subsidie of stimuleringen op all-electric of thuisbatterijen. Mocht dat toch gewenst zijn, creëer dan de koppeling tussen lokale subsidieregelingen voor verduurzaming (met name warmtepompen), de isolatiegraad van een woning en de toekomstige warmteplannen.
De gemeente kan inwoners wijzen op de informatie over zonnepanelen en spanningsproblemen op onze website. Uitleg over het verschil tussen jaarverbruik en piekmomenten kan helpen bij begrip en draagvlak.
Nieuwe elektrische warmtepompen moeten geschikt zijn om slim aangestuurd te worden; ook voor hybride warmtepompen is dit aanbevolen. Hierdoor houdt de eigenaar de mogelijkheid om aan te sluiten bij flexibiliteitsdiensten en in de toekomst financieel gewin te behalen en te kiezen of hij/zij helpt bij het ontlasten van het elektriciteitsnet op kritische momenten.
Vergroot je kennis van Home Energy Management Systemen (HEMS) en aanstuurbare apparaten en kijk naar pilots hierop om ervaring op te doen. Met HEMS kunnen burgers (met behulp van marktpartijen) de flexibiliteit van slim verbruik optimaal benutten. We weten echter dat bij deze en bovenstaande twee punten, het aanbieden van een techniek niet voldoende hoeft te zijn voor een gedragsverandering bij bewoners. De uiteindelijke impact van deze technieken is dus van meer factoren afhankelijk.