Toen de stad het licht zag - 100 jaar elektriciteit
Dinsdag 16 mei is de Internationale Dag van het Licht. Dat treft, want licht, daar willen we het nu juist over hebben. Met een druk op de knop doe je het licht aan. Heel vanzelfsprekend, denkt u. Maar omdat we steeds meer elektriciteit gebruiken, raakt ons net overbelast. Kijken we naar de geschiedenis: het is pas 100 jaar geleden dat alle Amsterdamse huizen elektriciteit hadden.
De geschiedenis van de Amsterdamse elektriciteit begint in Krasnapolsky. In 1881 liet het ‘Hôtel & Café-Restaurant’ aan de Dam een eigen elektriciteitscentrale installeren. De opgewekte stroom was vooral voor eigen gebruik, maar een deel werd verkocht aan buren rond de Dam. Vanaf 1892 had ook het Amstel Hotel een eigen centrale. Een handjevol Amsterdammers had een eigen turbine om elektriciteit op te wekken.
Krasnapolsky, 1892
Straatverlichting
Amsterdam werd in de 17e eeuw wel lichtstad van Europa genoemd, vanwege de vele straatlantaarns. Ze brandden op olie. In 1847 werd de olie vervangen door gas. Vanaf 1917 brandt onze straatverlichting op elektriciteit.
De eerste elektriciteitscentrales
In 1889 bouwde de firma Electra een kleine centrale in de Kalverstraat, die stroom leverde aan een deel van de binnenstad. Electra bouwde in 1892 de eerste grote elektriciteitscentrale aan de Haarlemmerweg, met een vergunning van de gemeente.
Havenkranen en trams
Rond 1900 besloot het gemeentebestuur dat de havenkranen en de trams op elektriciteit moesten gaan werken. De eerste gemeentelijke elektriciteitscentrale, op de Hoogte Kadijk, was in 1903 klaar. In 1918 volgde een centrale in Noord, aan de Papaverweg (uitgebreid in 1930, gesloten in 1982). Op beide plekken staan nu elektriciteitsstations die stroom verdelen.
Stroom van de gemeente
De gemeente nam de centrale van firma Electra over in 1913 en sloot hem meteen, omdat de kosten te hoog waren. Afnemers kregen voortaan stroom van de gemeente, via het netwerk van Electra.
1920: in alle huizen stroom
De eerste arbeiderswoningen met elektrische verlichting waren 2 rijtjes aan de Meeuwenlaan en het Spreeuwenpark in Noord, in 1912. In 1920 was vrijwel elke Amsterdamse woning aangesloten op het elektriciteitsnetwerk.
GEB zelfstandig
De Gemeente-Electriciteitswerken en de Gemeente-Gasfabrieken (die laatste hebben we hier even buiten beschouwing gelaten) fuseerden in 1941 tot Gemeente-Energiebedrijf (GEB). Dat werd vanaf 1985 verzelfstandigd en verkocht. Het beheer ging eerst naar NUON, later naar Liander. Amsterdam blijft wel betrokken vanwege de zorg voor de openbare ruimte waarin het stroomnet ligt.
Ketelhuis GEB op de Hoogte Kadijk, 1989
2023: ons stroomverbruik stijgt (te) snel
Inmiddels zijn we eraan gewend dat stroom als water uit de kraan komt. Maar zo vanzelfsprekend is dat niet meer. Sinds de jaren 70 is ons stroomverbruik verdriedubbeld en het stroomnet groeide al die tijd mee. Maar de laatste jaren stijgt de vraag naar stroom zó hard, dat het niet meer op ons stroomnet past. De verwachting is zelfs dat Amsterdam in 2050 3 tot 4 keer zoveel stroom gebruikt als nu.
Grote verbouwing van het stroomnet
Om die groei op te vangen, is een 2 keer zo groot stroomnet nodig. Het moet ook slimmer worden, want steeds meer mensen en bedrijven wekken zelf stroom op. De verbouwing van ons stroomnet is een enorme puzzel. Zowel boven als onder de grond is Amsterdam flink volgebouwd.
Transformatorhuisje op het Hoofddorpplein, mozaïek van Fabrice Hund, 2012
Tot zeker 2035 aan het werk
Het is een hele klus om uit te zoeken waar nog kabels passen. En waar elektriciteitsstations en later de elektriciteitshuisjes gebouwd mogen worden. Die moeten ook nog eens goed aansluiten op het bestaande stroomnet. Wij zorgen ervoor dat alles volgens de wetten en regels gaat en dat de werkzaamheden op elkaar worden afgestemd. De verbouwing zelf is in handen van netbeheerders TenneT en Liander. Tot zeker 2035 zijn zij overal in de stad aan het werk.
Meer weten
Het is een ingrijpende verbouwing, dus ook u gaat er iets van merken. De straat gaat open voor een kabel, of er komt misschien een elektriciteitsstation in uw buurt. U ontvangt altijd een brief van Liander of TenneT als ze bij u in de buurt aan de slag gaan.
Kijk hier voor meer foto's en informatie over het elektriciteitsnet in Amsterdam